LAS ABUELAS

 MI ABUELA MATERNA, ANA

MI ABUELA PATERNA,GILBERTE

TRAZOS AUTOBIOGRÁFICOS: PEDREIRA I

          ( fotos hechas por mi padre)

                                   O PEDREIRA

Lémbrome da cara de cabreo de meu pai, entrando pola porta da casa mentres toda a familia o agardaba para xantar.  Unha vez máis chegaba tarde. Nunca  levou moi ben iso de ter que controlar o tempo e, aínda hoxe, segue a dicir que os reloxos estórbanlle e que por iso non os leva.

O atraso, tratándose dun  domingo, xustificábase por ser  o día que consagraba exclusivamente á reconstrucción dun pequeno barco mariñeiro de oito metros de eslora.

  Pagara por el pouco máis do valor das escrituras e  do motor  diesel de 34 cabalos, a tres cilindros e dous tempos.  O resto era unha auténtica ruína, un esqueleto que podrecera lentamente  nas augas do porto de Ribeira, onde ficara  semi abandonado.

O certo era que,  meu pai, aquel día entrara cabreado porque viñan de lapidar o seu barco; e daquela, o traballo de varios domingos. Pero, como para grandes males, grandes remedios, tapou cunhas bolsas de plástico negras o letreiro da cabina onde poñía: “Pedreira”, convencido de que así, o barco, quedaría preservado das ideas peregrinas que, a causa do seu nome, podían chegar a iluminarse nas mentes da rapazada, amante da relación  entre  semántica e  puntería.

A reconstrucción do soño do meu pai  levoulle nove anos, durante os cales  paseou por Vigo adiante  o seu Pedreira  sobre a baca do Renault 12, destripado e en anacos. E desde Bouzas, onde tiña o barco varado, ata a Baixada á Salgueira, ían vías, cadernas, banzos e vaos para o taller do domicilio familiar onde medía, cortaba, mollaba, quentaba e retorcía todo tipo de madeiras, preferiblemente, as de acacia de pico.

Os amigos soían preguntarme: “¿Cando remata o barco  teu pai?”

Chegáronse a facer apostas, e houbo, incluso, quen afirmaba que non ía rematar nunca porque, o que  realmente o facía feliz, era o proceso da reconstrucción no que podía seguir alimentando a ilusión de saír, algún día, a navegar.

                                    

PEDREIRA II

(en Meira aos 9 anos, foto feita polo meu pai)

 

Despois de nove anos  largos de delicada reconstrucción por parte de meu pai, ao Pedreira chegoulle, por fin, o día da botadura. Pero para aquela o meu proxenitor xa sabía tanto de barcos, nomes de pezas e madeiras coma se dun carpinteiro de ribeira se tratara, feito que sorprendía bastante aos curiosos cando confesaba que  nunca oficiara de tal cousa pois era perruqueiro, oficio que aprendera de seu pai. E para seguir demostrando que eso da herdanza xenética non era bobada ningunha mencionaba sempre  seu avó  materno, ebanista carpinteiro nunha pequena aldea do nordeste de Francia chamada Yvrench, onde nacera e onde  pasara a súa infancia ata os dez anos.

A ocasión para a botadura foi nunha  espléndida noite de verao no medio da Ría de Vigo. A  cadea de brindis familiares baixo as míticas luces de artificios de Bouzas,  abrían, sen lugar a dúbida, un ronsel de aventuras e desventuras que , polo xeral, remataban co cabreo da miña nai: “ Paco, xa che dicía eu, de non vir… Non, se xa sabía eu que íase levantar mar ó regreso…e ¡ mira, hai mar de fondo!  ¡ O que nos faltaba, levántase néboa ¡ E non tes radio…! se pasa algo estamos vendidos… ¡Non, se esto xa mo sabía eu, ¡maldito barco…!  Calquera día pasa algo e morremos todos  afogados… Mira, Paco, que é un soño que se me repite… ¡E dálle co compás! a min eso do compás non me da confianza ningunha,  ¡ o compás, o compás…! ¡ Vamos, que atrevemento! ¡Eres un inconsciente! ¡Quen me mandaría vir!

 Logo dunhas cantas peripecias, miña nai rematou por non volver a subir ao barco e dáballe carta branca a meu pai para saír a navegar os domingos. Quedaba soia na casa a ler, pois dicía que lle aproveitaba moito mellor que “ os sustos e filigranas do teu pai,” e que ela non tiña necesidade ningunha de pasar semellantes atafegos e  aventuras que, o seu parecer, non habían de ser menos desatinadas que aquela famosa do barco encantado que Don Quixote fixéralle correr a Sancho.

Aínda que teño que recoñecer que algunha vez teño papado medo navegando co meu pai, eu era unha asidua do barco e,  como sempre había quen se apuntaba a estas saídas, o bo ambiente  estaba sempre asegurado. Era obrigado levar  levar algo de comer, e de beber, por suposto, sempre viño.

 Á volta, se se  levantaba vento ou frío,  meu pai sacaba o augardente branca ou de herbas, da casa, con moios anos de solera..  O regreso era o millor. Filosofabamos a fondo convencidos de descubrir grandes verdades e enigmas ao son do ruído do  motor  diesel de 34 cabalos, a tres cilindros e dous tempos, cheirando a gasóleo a rabiar e, a salitre, e a algas que  a esas horas imaxinamos  máis grandes e oscuras.

Recordo un desembarque con moita maraxe nunha das illas das Estelas que rematou coa empanada de congro e coa bola de pan no auga, inservibles para xantar; salváranse as latas e o viño. Tamén recordo unha fructífera sesión de pesca dando volta a Illa Sur de Cíes pola boca Norte con un mar tremendo; unha emboscada entre a néboa pechada e mar calmo no mes de Agosto para chegar a Illa de Ons que rematou, felizmente e cinco horas máis tarde, coa aparición da praia, coma se de unha alucinación se tratara e tal coma predecira  meu pai quen si confiaba no compás. E, como non, lembro a última vez que foramos a Illa de San Simón de final azaroso e rocambolesco..

Os ultimos días do Pedreira  chegaron así, coma quen non quere a cousa, sen avisar. Todo comezara co infarto de  meu pai, do cal repuxérase  con certa facilidade, e co medo que  lle entrara a miña nai, dende aquela, a deixalo saír a navegar

- Pódeche pasar algo, Paco, ese barco non che trae máis que traballo; traballo e mais gastos … Estou farta do barco ¡Maldito barco!

Coa moral do convalecente, meu pai chamoume un día por teléfono para dicirme que vendía o barco por 250.000pts que o vendía barato porque  urxía desfacerse del, pois as novas cotas de amarre no porto de Bouzas ían entrar en vigor para o mes seguinte e que a cousa dos cartos disparábase e que miña nai...xa se sabía. 

Un par de días despois chamou para dicirme que o vendía por 100.000pts. e que se sabía de alguén interetesado. O día seguinte baixara o prezo a 50.000 e de alí a un par de días máis, volveu a chamar para dicirme que o regalaba, se sabía de quen o quería.

Empecei a chamar a algunhas amistades. Un par de amigos foron por alí, pero meu pai dicía que aquel non era un barco para “señoritos de recreo”, que a mantenza do mesmo non era cousa doada, que o seu barco  só o podía entender el, pois ninguén era quen saber reparalo e de darlle o que precisaba, e que, en tales circunstancias,  non ía a atopar a quen llo dar.

 A decisión estaba tomada, ese fin de semana  afundiría o seu barco.

E así foi, trade na man e brocas de 12 ml, cerca da ponte de Rande, a fora-borda do meu irmán ao lado, e pouco a pouco, o Pedreira foi afundindo. Sabedor da ilegalidade que estaba a cometer, meu pai, antes de saír do barco, collera as vellas zapatillas esfarrapadas que tiña para traballar dentro . Poderían flotar e converterse no obxecto delator, o corpo do delito ¿A onde vas con iso?- dixéralle a miña nai.

E o Pedreira afundiu, pero non o suficiente. Cando baixou  a marea, meu pai comprobou con amargura que o pao da cabina quedara a un escaso metro baixo do auga.

 Comezou a non durmir. ¡Como se lle dera por afundir o barco nun sitio de tan pouco calado!, foran os nervios, dicía, e agora…e se pasaba alguén por alí e tropezaba co maldito pao e afundían pola súa culpa...

 Os destinos coincidentes, por veces, fixeron que naqueles días a tragedia acontecera   nun pequeno estanque cerca do Mediterráneo catalán, o afundimento dunha embarcación chea de xubilados, franceses, ademais, compatriotas del; e alí morreran.

- Ai,  teu pai pásase o día pasmado diante da televisión a mirar a noticia  esa dos afogados franceses, e non come, non durme, fálolle e non me contesta… ¡Vai morrer, estase a quedar no chasis! ¡ Hai que facer algo! ¡ Hai que sacar o barco de alí, custe o que custe!

Dito e feito, por unha contía de 350.000 pts, un par de buzos e un remolcador quitaron o Pedreira para levalo a un desgüace.

Miña nai mandou ir a meu pai ó médico por ver de que lle dera algo para recuperarse.

- Ten vostede que durmir, sexa coma sexa, así que tómese estas pastillas. Ten vostede unha pequena depresión,- dixéralle o médico de cabeceira- e dígame, ¿ que lle pasou, algún desgusto?

-Mire, doutor, e que fixen algo moi feo...algo moi malo, algo que está moi mal, moi mal… algo que non se pode nin se debe facer nunca.

- ¿E eso foi  todo o que lle contaches o médico?- dixéralle a miña nai-  Pois con semellante explicación….debiches deixalo ben intrigado.. Pensaría que mataches  a alguén ou que fixeches calquera barbaridade…Pensaría que es un depravado; eso, ou un tolo con dobre personalidade...

-  ¡Como puiden afundir o meu barco! Un barco que é unha cousa tan bonita...Un barco nunca se debe afundir, eso é algo que non se fai, a  eso chámaselle tamén asasinato...¡ou suicidio!

     

PEDREIRAIII

(BOMBÓM, el gato negro...)

            O gato negro hai que lelo e nada máis,  porque o verdadeiro alcance do relato queda desvirtuado coa intervención doutro tipo de intermediario. E aínda que pareza que non veña a conto vou relataros o  que me aconteceu a  bordo daquel barco chamado Pedreira do cal xa vos falei noutras ocasións, pois sincronicidades do destino  fan que  o partícipe activo desta anécdota  sexa un gato que, por certo, tamén era negro.

 Zarpáramos un venres polo San Martiño de madrugada dende o porto de Bouzas cara as Illas Cíes. A mañá da outonía viña fresca e tinguida dunha luz nítida e espléndida.  Meu pai, segundos antes de saír, preguntaralle a Xurxo, meu irmán, se collera a empanada do maleteiro do coche. Asentiu este  coa cabeza direccionando a mirada sobre a escotilla que permitía acceder a un espacio que se aproveitaba entre as cadernas do casco, especie de bodega que utilizabamos frecuentemente para gardar os víveres.

Dispuxemos de todo o necesario para intentar co curricán. As veces caían rinchas ou agullas. Cando levabamos un bo rato de navegación, comezamos a escoitar golpes no interior do casco. Paramos motores cheos de incerteza. Xurxo  abriu a escotilla da bodega e meteu  a cabeza.

-¡ Que carallo fai este gato aquí! ¡Un gato!

            Quixen comprobar o que estaba a afirmar e achegueime ata alí. Efectivamente, no fondo do recuncho escuro brillaban, danzantes, dous ollos verdes. Meu irmá meteu a man co obxectivo de por a empanada e a bola de pan a salvo, pero o animal, furioso e  a velocidades de vertixe, largoulle uns rabuñazos no brazo. Cerramos a escotilla violentamente, temendo que saíra de alí entolecido como estaba ¿Que se podía esperar dun gato  fora de si sobre unha cuberta  de oito metros de eslora?

Os chimpos e golpes que o animal pegaba eran cada vez máis fortes. Adeus, empanada  -pensei.

            Recollemos toda a artillería de tanzas e anzós, pois o acontecemento tíñanos en tensión; os ánimos xa  non estaban para a pesca.

Ao chegar ás Illas, amarramos no peirao. Meu pai abriu con moito aquel a escotilla e marchamos do barco renunciando á empanada. Agardábamos a que o gato, ao sentirse so, acabaría abandonando a súa condición de  intruso e  inoportuno polizonte. Detrás das dunas e  cun ollo posto no barco, abrimos e repartimos un par de latas de alcriques; era todo o que dispuñamos - dixo meu pai:

-As conservas a pau seco,  saben a pouco aínda que tomes un cento.

De seguida a situeta do gato cruzou  lixeira e con discreta elegancia o peirao  para desaparecer, furtiva, detrás da construcción pechada e solitaria. Exceptuando un pequeno barquiño  que fondeara  no outro extremo da praia, estabamos sos. Cando volvemos ao barco comprobamos a desfeita da empanada, recollemos os desperdicios e os deixamos á intemperie, alimento para gaivotas.

            Pichocho, nativo  e único habitante permanente das illas, veu canda nós, fiel  á botella de augardente  coa  que meu pai  agasalláballe cada vez que iamos alí.

Sobrevivente de linguaxe persoalísima e  forxada na intemperie de soliloquios, levantou o chapeu en xesto de cortesía  e dixo o que tiña que dicir.

-¡Raio trouxo o mouro, carallo! ¡O jato, rediós! ¡Que mouro fuxiu por alí, pa tras!

            Comunicounos que se sentía inquedo, pois mirara un gato negro e que nas Illas traían mala sorte. Contámoslle que estabamos practicamente sen comer a conta do bicho e pedímoslle que nos acompañara por ver se eramos capaces de coller algún polbo. Non deu mostra de escoitar a nosa suxestión e pegando  grandes tusidos explicounos que tiña a cabeza e o peito anjurruñidos, e que a gripe case acaba con el días atrás. Agradeceu o augardente e foise para a súa chabola a facerse  unhas queimas que o ían poñer novo.

            Decidimos ir sos á captura dos polbos. Non queriamos  renunciar a pasar a noite no Pedreira. Eso, durmir alí, espertar nas Illas e respirar aquel aire salvaxe e limpo da mañá. De seguro que colleríamos algún polbo; coceriámolo a bordo e comeriámolo con sal e aceite.

            Soupemos que  íamos quedar sen cea cando a luz da tarde comezou a esvaer, logo de levar unhas cantas horas patexando sobre as rochas e remexendo nas pozas. De súpeto, descubrimos que entre as fendas  quedaban, alegremente atrapados, uns peixiños  de pel viscosa e parda. O mimetismo  coas rochas  eran dunha  perfección extraordinaria. Houbera sido difícil dar con eles se non fora polo ruído que facían . Abrían  e pechaban as branquias; podíamos escoitar a súa respiración. Deducimos que   esperaban pacientemente  a subida do nivel do mar, polo  que chegamos á conclusión de que eran peixes anfibios. Comezamos a sacalos fora cos ganchos de ferro. A pesar da resistencia que amosaban,  marchamos cunha chea deles dispostos a facernos unha boa cea co producto.

Tocoume a min  abrilos para quitarlles as tripas.  Pero aqueles bichos non eran como calquera outro peixe que  logo de pasar un tempo fora da auga vai amouchando, perdendo forzas e morrendo. Movíanse cheos de vida  escorregando das  miñas mans  e, cando conseguía destripalos, seguían  rabiosos pegando brincos. Semellábame que  unha chea de ollos  saltóns estaban a mirar para min, e que  o facían con toda a  ira do mundo. Empecei a sentir que estaba cometendo un acto atroz.. Ao metelos con auga  para lavalos, algún comezou a nadar violentamente a pesar de ter o ventre aberto, e,   mentres remexía coa man no caldeiro para lavalos, un deles traboume nun dedo. Peguei un grito  horrorizada.

Seguiu meu pai coa  faena mentres fun ao botiquín a facerme unha pequena cura de urxencia. Minutos máis tarde, quedamos sen palabras ao comprobar que os peixes daban o último coletazo no momento de entrar en contacto co aceite ben quente da tixola.

Famentos coma estabamos, o cheiro que  botaba aquela fritura pareceunos exquisito. Pero cando comezamos a comer, este fíxose denso; acto seguido, pesado e finalmente,  noxento.  Ningún de nós  foi capaz de seguir comendo naquela  textura xelatinosa e chea de espiñas. Botamos aquel fracaso de menú a ceo raso,  no mesmo sitio onde deixaramos a empanada, cerca  dun montón de nasas que  había arrombadas sobre o peirao. Con certo desacougo, dispuxemos os sacos de plumas  na cabina do Pedreira.

 Tardei en coller o sono. Os latexos do corazón ían marcando o ritmo no dedo mancado cunha dor débil pero persistente. O frío  facíase sentir  atravesando a beleza metálica da luz nocturna. A  lúa, dilatada en exceso, reflectía no mar; o ceo furado de estrelas daba testemuña da súa inmensidade ilimitada. Botei un ollo afora, e, por un instante, pareceume ver a silueta negra do gato detrás das nasas, pensei que iría comer no resto dos peixes.

Espertei a media noite coa necesidade de liberarme dun mal soño. Un suor frío  percorríame de arriba abaixo. Fixen o exercicio de recrear e traer á consciencia as imaxes e emocións daquel soño: os peixes abandonaban as  rochas a chimpos e viñan canda nos, subían ao Pedreira e eramos obxecto dunha lexítima vinganza: ¡Horror! trababan en nós, así, durmidos e confiados como estabamos.

Incorporeime para pescudar fora, na noite, que permanecía magnética. A  lúa percorrera media bóveda celeste, intensificándose o azul profundo e eléctrico. Unha vez máis pareceume ver a silueta esquiva ao fondo, saltando entre as nasas.

Espertamos coa primeira luz da mañá. Pichocho avanzaba a paso lento sobre a duna,  arrastrando unha estela de sombra  Dende alí fíxonos un xesto coa man. Non levaba o chapeu. O  pelo, cano e amarelento pola queima do sol, íalle un pouco longo. Cos ollos postos na lonxanía do horizonte, camiñaba agora polo peirao onde  tiñamos o Pedreira.

  Entón fíxome un aceno para que me acercara  ata  as nasas onde tiraramos  o resto dos peixes  Aos seus pés e con aspecto deplorable estaba o gato. O sangue aínda conservaba certa viscosidade carmín sobre o pelo negro. As vísceras asomaban  por un costado do ventre, húmidas e brillantes. A cabeza  parecía deformada, cunha parte do  cranio  ao aire e coa  boca aberta.  Mirei para Pichocho buscando unha resposta a aquela escena miserenta

-         O jato foi dar nas  alemañas, rediós que noite me deu o maricón

Sen chegar a comprender moi ben o que quería dicirnos, contámoslle o da captura dos peixes, e que xa marchabamos. Entón, coa a pel  da cara, se cadra, máis avermellada  que nunca, comezou a pegar gargalladas

  

 -¡ Ai, carallo de deus, ir a coller demos ¡ !Demos! ¡Demos, non se poden tocar!

¡ Ai miña nai!

 

Minutos máis tarde estabamos de camiño para o Porto de Bouzas. Regresabamos  sen mediar palabra, reflexivos e taciturnos, sobre un mar tranquilo e luminoso. Mirei para Xurxo que levaba o entrecello engurrado. Boteille un sorriso de como quen no quere a cousa. Despois de todo, esperábanos  un bo chocolate con churros ao chegar a terra.

LA MOTO FAMILIAR

Durante muchos años este fue el medio de locomoción familiar. La moto de mi padre era una  imagen cotidiana en el tráfico local del Vigo de entonces. Por la mañana, para ir al colegio. A la tarde noche nos trasladabamos los cuatro en ella desde la calle Carral, donde mis padres tenían la peluquería, hasta la Salgueira pasando por Colón, la Gran Via, Plaza de España y Mantelas. Mi hermano iba tras el conductor y en el sidecar, aunque  sólo permitía una plaza, íbamos mi madre y yo.
Cada vez que mi padre avistaba a la autoridad  y gritaba: "Guardia", yo me deslizaba sobre las piernas de mi madre con agilidad y rapidez. Entonces me ocultaba con un hule plastificado que servía al viajero del sidecar de parapeto protector contra el viento y el frío.
Era un juego muy gratificante burlar a la autoridad en pleno consenso y complicidad familiar.

Lejos quedaron aquellos tiempos de feliz transgresión de los actuales  cintos de seguridad y de las supersillas para niños.

LA BISABUELA VICTORIA

La imagen de la bisabuela materna se pierde en la noche de los tiempos a pesar de que murió longeva cuando yo ya contaba con 11 años. Pero para mi madre fue una imagen potente y decisiva. Castellana de Béjar, recia y seca de carácter, llega a Vigo con ocho hijos, una madre mayor, todavía más afirmativa que ella, y un marido del que solo sé que estuvo en la guerra de Cuba y que acabó como músico de la orquesta municipal de Vigo. El propósito inicial que les lleva a venirse desde tierras castellanas abandonándolo todo para no regresar jamás, lejos del miserable trabajo en una  industria textil, no es otro que el  de embarcar a las Américas. Pero la emigración transatlántica no se lleva a cabo porque mi tatarabuela,  la matriarca mayor,  cuando vio los barcos en el puerto y el mar por primera vez, toma una decisión firme:  no subir. Finalmente, nadie se va.

Mi madre me hizo saber que  mi bisabuela entraba en cólera si la llamaban vieja porque vieja era  la ropa y no las personas, ella era anciana, pero no vieja.

También sé que una vez confesó a su nieta que lo que más ilusión le hubiese hecho en su vida era cortarse el pelo, el cual sujetaba con una trenza larguirucha y mermada que recogía en un moñete. Los pelos que le iban cayendo cuando se peinaba los enroscaba pacientemente entre los dedos y los guardaba en una cajita para colocárselos en las ocasiones señaladas y ocultar la transparencia que se evidenciaba entre el escaso pelo y el cuero cabelludo, disimulando así su alopecia senil con singular coquetería.


    ( foto de la familia Martín de Béjar, las dos matriarcas con su prole)